Uyku metabolik olayların düzenlenmesinde, duygusal düzenlemelerde, fiziksel performansta, hafıza ve öğrenmede önemli bir role sahiptir. Yaşamımızın iyi bir şekilde devam etmesi ve sağlığımız için gereklidir.
Uyku sağlığını sürdürmek açısından ‘’uyku hijyeni’’ kavramı öne çıkmaktadır. Uyku hijyeni; uyku kalitesini artıran ilke ve uygulamalar olarak tanımlanmaktadır. Uyku hijyeni ilkeleri, uyku bozukluklarının tedavisinde yan etkileri olmayan ucuz ve etkili bir yaklaşımdır. Uyku ortamı ve uyku süresinin düzenlenmesi, besin alımının düzenlenmesi, günlük aktivitelerin düzenlenmesi ve zihinsel kontrollü davranışları geliştirme uyku hijyeni eğitiminin alt boyutları olarak ele alınmaktadır.
UYKU BOZUKLUĞUNUN NEDENLERİ
Kaygı/endişe
Stres
Aşırı heyecan
Kararsızlık durumları
Alkol ve kafein tüketimi
İlaç kullanımı
UYKU BOZUKLUĞUNUN BELİRTİLERİ
Uykuya dalmada güçlük
Gündüz saatlerinde aşırı uykulu olma
Uykuda nefes kesilmesi
Uyurken ağzın kuruması
Aşırı unutkanlık
Burun tıkanıklığı ve horlama
Sürekli olarak uyuklama hali
Moral ve motivasyonda bozukluk
Uykudan yorgun uyanma
Cinsellikte durgunluk
UYKU BOZUKLUĞU TÜRLERİ
UYKUSUZLUK BOZUKLUĞU (INSOMNIA DISORDER)
En sık görülen uyku bozukluğudur. Uyuma koşulları sağlanmasına rağmen uykuya dalma ve uykuyu sürdürmede güçlük olarak tanımlanır. Uykusuzluk bozukluğu olan bireyler saatlerce uykuya dalamadığını, uykuya erken dalsa bile uykusunun sık bölündüğünü ve uyanınca tekrar uykuya dalamadıklarını dile getirirler. Uykusuzluk sıklıkla bedensel hastalıklara da eşlik eder. Öte yandan süreğen uykusuzluk ruhsal (çökkünlük) ve bedensel (yüksek tansiyon) hastalıklar için de risk oluşturur.
AŞIRI UYKU (HYPERSOMNOLANCE)
Normal uyku süresi (en az 7 saat) sağlanmasına rağmen gün içerisinde aşırı uykulu olma ve ani uyandırılmalarda tam uyanamamak olarak tanımlanır. Uyku sarhoşluğu olarak da anılan bu durumu yaşayan bireyler uzun uykudan sonra uykuyu bir türlü bırakamaz, uyanabilmesi için çok zaman gerekir.
UYKUDA SOLUNUMUN DURMASI SENDROMU (SLEEP APNEA)
Uyku esnasında solunumun yineleyen nöbetler halinde durması olarak tanımlanır. Uyku esnasında hava akımının 10 saniyeden uzun süreli durmasıdır. Aşırı kilolu, yüksek sesle horlayan, yüksek tansiyonu olan, burun veya boğaz rahatsızlıklarına sahip bireylerde daha fazla görülür.
NARKOLEPSİ
Gündüzleri aşırı uyuklama ve uyku nöbetleri, kaslarda birden kısa süreli kasılma, uyanma ya da uykuya dalma sırasında birden kıpırdayamama- konuşamama ve varsanılar görülmesi olarak tanımlanır. Bu bireyler uzun süreli uyanık kalmakta güçlük çekerler.
SİRKADİYEN RİTİM UYKU BOZUKLUĞU
Sirkadiyen ritim (beden saati), 24 saatte bir tekrarlayan doğal uyku- uyanıklık döngüsüdür. Bu döngünün bozulması durumunda kişi sabaha karşı uykuya dalar ve öğleye doğru ya da öğleden sonra uyanır.
BUNALTILI DÜŞLER (KABUS, NIGHTMARE)
Kişi genellikle gece uykusunun sonuna doğru korkulu düşlerle uyanır. Çocukluk çağında daha sık görülür. Gece boyunca birkaç kez yinelenebilen bu durumda uyanınca düş hatırlanır ve kişi tekrar uyumaktan korkabilir. Çocukluk çağında geçicidir; yetişkinlerde süreğenleşebilir. Travma sonrası stres bozukluğunda sık görülür.
UYURGEZERLİK (SOMNAMBULIZM)
Genellikle uykunun ilk birkaç saatinde yineleyici hareketler yapma, yatakta oturma, kalkarak dolaşma, kapıları açma, yemek yeme gibi otomatik davranışların eşlik ettiği bir uyku bozukluğudur. Uyurgezerlik nöbeti esnasında kişinin yüzü donuktur, tek bir noktaya bakarak hareket eder, çevredekilere yanıt vermez ve uyandırmak güç olur. Büyüklerde nadir görülen bu durum çocuklarda sık görülmektedir.