Psikolog Londra Terapi Platformu I Londra Psikiyatri Kliniği | Türk Psikolog | 86 Amhurst Road, Londra, Birleşik Krallık

top of page

PSİKOLOG LONDRA

TERAPİ PLATFORMU

Ana Sayfa
Hakkımızda
- Kurucumuz
- Danışan Görüşleri
Uzmanlarımız
Otizm
TMS Tedavisi
ADHD
Expert Witness - Bilirkişilik
Sigorta Şirketleri
Oda Kiralama
İletişim
Klinik Tanılar
SSS
UK Psikolog Rehberi
Daha Fazla

Use tab to navigate through the menu items.

☎ +44 7761 931518

Panik Atak Nedir?

Panik atak, ani ve düzenli olarak bir panik ya da korku hissinin etkisi altında kalınan bir anksiyete bozukluğudur.

Hemen herkes belli zamanlarda endişe ve panik hissi yaşayabilir. Bu his gergin, stresli veya tehlikeli durumlara karşı verilen doğal bir tepkidir.

Ancak panik atak bozukluğundan muzdarip bir kişi için anksiyete, endişe, panik ve stres duyguları hem düzenli olarak, hem de genellikle belirgin bir sebep olmaksızın ortaya çıkar.

Panik Bozukluğu ise panik atak ile ilişkili bir ruhsal rahatsızlıktır. Beklenmedik şekilde tekrarlayan panik atakları, bu atakların gerçekleşmesi beklentisinin ortaya çıkardığı bir kaygı, ve panik atak sırasında gerçekleşen semptomlardan dolayı ölme ya da zarar görme kaygısı nedeniyle hayatın doğal akışına uyum sağlamakta güçlük çekme şeklinde gözlemlenir.

Çocuklarda Panik Atak

Panik bozukluğu, ergenlerde ve gençlerde küçük çocuklardan daha yaygın görülür. Ancak panik atak ile başa çıkmak özellikle çocuklar ve gençler için zor bir deneyim olabilir.

Şiddetli panik bozukluğu gelişim ve öğrenmelerini etkileyebilir. Panik atak belirtilerini gösteren çocuklar mutlaka bir hekime götürülmelidir.

Hekim, çocuğun tıbbi geçmişini gözden geçirip, semptomların herhangi bir fiziksel nedeni olup olmadığını anlamak için kapsamlı bir fizik muayene yapacaktır.

Çocuklarda panik ataklarına neyin sebep olduğunu belirlemeye yardımcı olması için diğer anksiyete bozukluklarının taranması da gerekebilir, bu nedenle de genel fizik muayenenin ardından eğer gerekli olursa daha fazla değerlendirme ve tedavi için uygun bir uzmana yönlendirme yapacaktır.

Nedenleri

Panik Atak Nedenleri Nelerdir?

Diğer birçok ruhsal rahatsızlık durumunda olduğu gibi, panik atağın da kesin nedeni tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak durumun muhtemelen yaşamda yas gibi travmatik veya çok stresli bir dönem, ya da beyindeki nörotransmitter dengesizliği veya benzeri faktörlerle bağlantılı olduğu düşünülmektedir.

Belirtiler

Panik atak esnasında kişi anksiyetenin yanı sıra çeşitli fiziksel ve zihinsel semptomlar ile karşılaşır. Bu belirtiler belirgin bir sebep olmadan ve oldukça hızlı belirebilir ortaya çıkabilir. Panik atak kişi için çok korkutucu ve stresli bir durum olabilir

Panik atak belirtileri arasında aşağıda verilen listedeki semptomlar gözlenir.

Ani tuvalet ihtiyacı,
Ateş basması,
Baş dönmesi,
Baygın hissetme,
Boğulma hissi,
Dehşet hissi ya da ölme korkusu,
Genel Titreme,
Göğüs ağrısı,
Hızlı kalp atışı,
Kulaklarda çınlama,
Kuru ağız,
Mide bulantısı,
Nefes darlığı,
Parmaklarda karıncalanma,
Terleme,
Üşüme,
Uyuşma veya iğne batması hissi,
Vücuttan kopuk hissetmek.
Bir panik atakta yukarıdaki semptomlardan en az dört tanesi aynı anda gözlemlenir. Daha azının gözlemlendiği durumlara ise kısıtlı panik atak adı verilir. Panik ataklar genellikle 5 - 20 dakika arasında sürse de, bunun bir saate kadar uzadığı vakalar gözlemlenmiştir.

Durumun şiddetine göre panik atak sayısı değişebilir. Bazı bireyler ayda bir defa bu duruma maruz kalırken, diğer bireyler haftada birkaç defa panik atak geçirebilir.

Panik atak her ne kadar korkutucu olsa da tehlikeli değildir. Görülen semptomlar kişiye doğrudan zarar vermez. Aynı zamanda bu belirtilerin çoğu kolaylıkla başka şartlardan kaynaklanabilir. Mesela düşük tansiyon kalp atışının hızlanmasına neden olabilir.

Tanı Yöntemleri

Panik Atak Tanısı

Panik atak tanısı ancak konusunda uzman bir psikolog tarafından konulabilir. Öncelikle hastanın tıbbi geçmişi alınır ve gerekli fiziki muayeneler yapılır. Panik atağın teşhis edecek direk bir laboratuvar testi bulunmamaktadır. Fakat hekimler, atakların altta yatan başka bir hastalıktan mı, yoksa panik ataktan mı kaynaklandığını öğrenmek için bazı testler isteyebilir.
Özellikle atakların sıklığı, nefes darlığı yaşayıp yaşamadığınız, baş dönmesi, uyuşma veya terleme gibi belirtiler teşhis açısından oldukça önemlidir.

Panik atak tanısının netleşmesi ve diğer hastalıkları elemek için öncelikle kalp (EKG) si istenebilir. Çarpıntıların farklı bir kalp hastalığı sonucu meydana gelip gelmediği araştırılır. Sonrasında tiroid hormonlarının seviyesini ölçmek ve hormonal dengesizlik olup olmadığını için hekim tarafından bazı kan testleri istenebilir.

Tedavi Yöntemleri

Panik Atak Tedavisi Nedir?

Eğer bir birey panik bozukluğu ya da panik atak belirtileri yaşıyorsa bir doktora başvurmalıdır. Doktor bireyin tıbbi geçmişini gözden geçirirken görülen belirtileri, atakların hangi sıklıkta meydana geldiğini ve ne kadar süredir devam ettiğini soracaktır.

Aynı zamanda semptomların herhangi bir başka sağlık nedeni olup olmadığını anlamak için kapsamlı bir fizik muayene yapacaktır. Tekrarlayan panik ataklarda ise panik bozukluğu teşhisi konulabilir.

Panik bozukluğu tedavi edilebilir ve tam iyileşme sağlanabilir bir durumdur. Bunun için mümkün olduğunca erken tıbbi yardım almak en iyisidir.

Tıbbi yardım olmadan panik bozukluğu yükselebilir ve baş etmek çok zor olabilir. Aynı zamanda panik atak geçirilen mekanlardan kaçınma, agorafobi gibi diğer zihinsel sağlık durumlarını geliştirme riskini de ortaya çıkarabilir.

Panik bozukluğu tedavisinde panik atak sayısının azaltılması hedeflenirken, panik atak tedavisinde belirtilerin hafifletilmesi amaçlanmaktadır. Ana panik atak tedavileri Psikolojik tedavi ile ilaçlardan meydana gelir. Görülen belirtilere bakılarak bu tedavilerin biri, diğeri ya da bir kombinasyonu kullanılabilir.

Psikolojik tedavi sırasında doğrudan bir terapist danışmana başvurarak bilişsel davranışçı terapiden faydalanılabilir. Bu sırada terapist danışmana atak sırasında nasıl tepki verildiği ve ne düşünüldüğü anlatılabilir ve terapist tarafından bir atak sırasında sakin kalmaya yardımcı olacak nefes alma teknikleri önerilebilir.

Eğer doktor ve hasta bir fayda sağlayacağını düşünüyorsa, reçeteli ilaçlara başvurulabilir. Antidepresanlar, seçici serotonin geri alım inhibitörleri ve benzeri başka ilaçlar bu dönemde hastaya verilebilir.

Antidepresanların etkilerini iki ila dört hafta arasında göstermeye başladığı ve tam etkisini sekizinci haftadan itibaren gösterdiği unutulmamalıdır. İlaçlar işe yaramıyor hissi gelse bile doktor tarafından ilacın bırakılması tavsiyesi gelmezse, kullanımı sürdürülmelidir.

Eğer bilişsel davranışçı terapi ya da ilaç kullanımından sonra belirtiler düzelmezse, hasta doktor tarafından bir psikiyatrist veya klinik psikolog gibi bir akıl sağlığı uzmanına yönlendirilebilir.

Panik Atak Sırasında Ne Yapmalı?

Atak ile savaşmayın.
Mümkünse bulunduğunuz yerde kalın.
Olumlu, huzurlu ve dinlendirici yerlere odaklanın.
Saldırının geçeceğini kendinize hatırlatın.
Unutmayın, bu hayatınıza yönelik bir tehdit değildir.
Yavaş ve derin nefes alıp verin.
Panik Atakları Önlemek için Kendi Kendinize Ne Yapabilirsiniz?

Bilişsel davranışçı terapi prensiplerine dayalı bir şekilde anksiyete için hazırlanmış kendine yardım kitapları okunabilir.
Pilates veya yoga gibi sağlıklı yaşam sporlarının yanı sıra sakinleştirici masajlar veya aroma terapilerinden faydalanılabilir.
Semptomları hafifletmeye yardımcı olacak nefes alıp verme teknikleri öğrenilebilir.
Stresi ve gerginliği azaltmak için düzenli fiziksel egzersiz yapılabilir.
Atakları daha kötüleştirebileceği için şekerli yiyecek ve içecekler, alkol, kafein ve sigara kullanımı azaltılabilir.

Bağımlıklık, alkol bağımlılığı, kumar bağımlılığı, madde bağımlılığı. Londra psikiyatrist. Psikiyatri Türk londra

Bağımlılık Nedir?

Bağımlılık beyinde birçok etkene bağlı olarak gelişen kimyasal dengesizliklerin, benliği tehdit eden travmaların, benliğe yönelik negatif inanışların, bozulmuş davranış, karakter ve kişiliğin sebep olduğu dürtü kontrol bozukluğunun sonucunda gelişen alkol ve uyuşturucu maddelere karşı önlenemez bir istek, arzu ve tutku duyma halidir. Bağımlılık denildiğinde her ne kadar akla alkol ve madde gelse de kişi para gibi bir nesneye, aşk gibi bir olguya ya da alışveriş, seks, kumar gibi bir davranışa, sevgili, anne gibi bir kişiye de bağımlı hale gelebilir. O yüzden DSM V’te “Madde ile İlgili Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları” kategorisine ilk defa bağımlılıkla ilgili bu davranışlar da “Davranışsal Bağımlılıklar” adı altında girmiştir (Özkök, 2013).

Bağımlılık Davranışı (Addictive behavior), bir kişinin herhangi bir etkinlik, madde, nesne veya davranışa hayatının diğer faaliyetlerini dışlayacak ya da kendisine ve başkalarına fiziksel, zihinsel veya sosyal olarak zarar verecek şekilde müptela olma halidir. Bu yüzdendir ki madde kötüye kullanımı ile seyreden kompülsif davranışlara ek olarak madde kötüye kullanımı ile seyretmeyen kompülsif davranışlar da (patolojik kumar alışkanlığı, alışveriş, yeme, seks, iş, spor, oyun, internet, sosyal medya gibi) bağımlılık sınıflandırmasında yerini almıştır. Ancak bu yazıda daha çok alkol ve madde bağımlılığı üzerinde durulacaktır.

Bağımlılık Nedir?
Bağımlılığın Sebepleri Nelerdir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Bağımlılığın Klinik Gidişatını Olumsuz Yönde Etkiler
Bağımlılık Tedavisinde En Önemli Sorun Yeniden Başlamadır (Relaps)
Alkol Ve Madde Bağımlılığında Tedavi
Bağımlılık Tedavi Süreci
Hastane Yatış Süreci
Naltrekson İmplant Tedavisi (Çip Uygulaması)
Bağımlılık Tedavisinde Yeni Ve Etkili İlaç Tedavileri
Naltrekson İmplant (Çip) Nasıl Uygulanır?
Kokain Bağımlılığında 3 Aylık Depo Enjeksiyon Tedavisi (Vanokserin Depo İğnesi)
Eroin, Alkol Ve Esrar Bağımlılığının Tedavisinde 3 Aylık Enjeksiyon Formları
Çip Ya Da Enjeksiyon Tedavisi Sonrası Tedavi Planı
Hastane Sonrası Program
Bağımlılığa Sebep Olan Travmaların Çalışılması
Bağımlılık Tedavisinde Etkili Bir Yöntem: EMDR Terapisi
Tedavide Dörtlü Yaklaşım
Kaynakça
Bağımlılığın Sebepleri Nelerdir?

Bağımlılığın sebepleri üzerine birçok araştırmalar yapılmış ve birçok teoriler geliştirilmiştir. Psikodinamik teorilere göre madde anksiyete yaratan bir ruhsal çatışmaya karşı kullanılan bir savunma mekanizmasıdır. Bozulmuş bir ego işlevinin göstergesidir bağımlılık. Kişi dış dünyanın gerçekleriyle başaçıkma gücünü kaybeder ve bir bağımlılık nesnesine tutunarak ayakta kalmaya çalışır. Bu manada “self-medication” teorisi yani kişinin yaşamış olduğu ıztırabı dindirmek amacıyla “kendi kendini tedavi etme” arayışının bir sonucudur. Örneğin panik ve anksiyete için alkolü, öfkeyi dindirmek için opiadları, depresif belirtileri gidermek için de amfetaminleri kötüye kullanmak bir sözde “kendini tedavi etme” davranışıdır (Bozkurt, 2016, s.616).

Bağımlılık her zaman bir kompülsif davranış olarak ortaya çıkmaz. Bazen ağrı, kaygı ve iğrenme gibi duyguları bastırmak bazen de sosyal ortamlarda neşeyi ve eğlenmeyi (öfori) artıran bir nesne olarak edimsel şartlanma uzantısı olarak da gelişebilir. Burada yaşanan sözde pozitif etkileşim (mutlu olmak, sıkıntıyı gidermek gibi) kişide bir ödül etkisi yaratarak koşullanma yoluyla kişiyi maddeye bağımlı hale getirebilmektedir. Bunun sonucu olarak da madde kullanımında kullanılan materyaller, kişi ve mekanlar birer hatırlatıcı hatta kışkırtıcı etki gösterebilmektedir (Bozkurt, 2016).

Özellikle aile ve sosyal destekten mahrum bireyler aidiyet dürtülerini tatmin etmek ve kabul görmek amacıyla da madde kullanılan topluluklara girebilirler. Akran baskısı, akrana özenme ya da madde kullanan akranın kendine yandaş araması madde bağımlılığının yolunu açabilmektedir. Nitekim madde bağımlılarının başlama hikayelerini incelediğimizde büyük bir çoğunluğunun arkadaş teşvikiyle başladığını görürüz. Çoğu insan maddeyi ilk olarak direk bir satıcı ya da torbacı tabir olunan kişilerden değil yakın arkadaşından tedarik eder. Bağımlılık girdabına kapıldıktan sonra da başka yollardan temin etmeyi öğrenir. Yani akran baskısı ya da akran etkisi özellikle gençlerde en önemli bağımlılık etkeni olarak karşımıza çıkar. Akran etkileşimi bağımlılığın bu denli yaygın olmasının da en büyük etkenidir (Bozkurt, 2016). Bu mekanizmayla her içen insan potansiyel bir satıcı ya da pazarlamacı kimliğine bürünmektedir.

Bağımlılıkta önemli etkenlerden biri de genetiktir. İkiz çalışmaları özellikle alkol bağımlılığında genetik etkileşimin yüksek olduğunu göstermiştir. Diğer maddelerin kullanımında da bir parça genetiğin etkisi olsa da orada etkileşim kalıtımdan ziyade çevre yani kültür ile olmaktadır (Bozkurt, 2016).

“Sosyal içicilik” şeklinde ifade edilen alkol kötüye kullanımının bir zaman sonra süreklilik arz ederek kişi için bir ritüalistik yaşantıya döndüğü de sıklıkla görülür. Bu şekilde alkol kullanımı bir alışkanlığa evrilmekte, düzenli ve sürekli kullanım beyindeki alkol reseptör dengesinde bozulmaya o da bağımlılığa sebep olmaktadır. Benzer etkileşim kokain, esrar, eroin gibi maddelerde de kendisini gösterir. Özellikle esrar kullanımı kişi tarafından zararsız olarak algılanır ve günlük rutine sokulur. Bu da bir zaman sonra bağımlılığı getirir.

Bir diğer etken bağımlılığa eklenmiş ya da bağımlılığın eklendiği başka bir psikiyatrik bozukluğun olmasıdır. Yapılan araştırmalar bağımlı bireylerde %50 oranında şizofreni, depresyon, panik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, fobik bozukluklar, sosyal fobi, davranış bozuklukları gibi başka bir psikiyatrik bozukluğun olduğunu ortaya koymuştur. Bağımlı bireylerin %35 ilâ 60’ında antisosyal davranışlar gözlenmiştir. Ancak bunların çoğunluğu antisosyal kişilik bozukluğu olmayıp maddenin etkisiyle yıkıcı davranışlar sergilemektedirler. Antisosyal kişilik bozukluğu olanlar yasadışı madde kullanımına daha fazla eğilimli, kriminal olaylara sıklıkla karışan, suç işleyen, kışkırtıcı ve izole bir yaşam örüntüsüne sahiptirler (Bozkurt, 2016, s. 621).

Depresyon madde kötüye kullanımında en önemli etken olarak karşımıza çıkar. Opioid kötüye kullanımı/bağımlılığı olanların üçte birinde, alkol kötüye kullanımı/bağımlılığı olanların da %40’ında depresif bozukluk görülmüştür. Haliyle intihar riski de bu popülasyonda oldukça yüksektir. Bağımlı bireylerdeki intihara bağlı ölüm miktarı normal popülasyonun 20 katı kadardır. Alkol kötüye kullanımı/bağımlılığı olanların %15’i intihar sebebiyle hayatını kaybetmektedir. Maddeye bağlı intiharlar majör depresyondan sonra ikinci sırayı almıştır (Bozkurt, 2016).

Nedensellik noktasında bu klasik etkenlerden çok daha öne çıkan bir unsur da ruhsal travmalardır. Bağımlı insanların yaşam öykülerine baktığımızda büyük oranda travmalarla karşılaştıklarını ya da bağımlılığa giden sürecin bir travma sonrasında oluştuğunu görürüz. Araştırmalar da bunu destekler mahiyettedir. Nitekim madde kötüye kullanımı olanların üçte ikisinin geçmişte bir travma yaşadığı, bunların da yarısının TSSB kriterlerini karşıladığı gösterilmiştir. TSSB’li bireylerde %34 oranında bir veya birden çok madde kullanım hikayesi tespit edilmiştir. Bağımlı bireylerde TSSB ko-morbiditesi ise %45 olarak belirlenmiştir. TSSB’li kadınların %28’inde erkeklerin de %52’sinde alkol bağımlılığı, yine TSSB’li kadınların %27’sinde erkeklerin de %35’inde madde kötüye kullanımı bildirilmiştir (Kessler, 1995). Cinsel istismar veya tecavüze uğrayanlarda alkol ve madde bağımlılığı riski 3 kat fazla bulunmuştur. Travma ve bağımlılık arasındaki ilişkiyi ortaya koyan en çarpıcı sonuçlar “ACE Çalışması” ile elde edilmiştir. Bu çalışmada Advers Childhood Experiences (Olumsuz Çocukluk Yaşantıları) ACE Ölçeği kullanılmıştır. 5 kişisel (fiziksel, sözel, cinsel istismar, fiziksel ve duygusal ihmal) ve 5 aile üyeleri ile ilgili (bağımlılığı olan ebeveyn, aile içi şiddete tanıklık etmek, aile üyelerinden birinin hapiste olması, ruhsal bozukluğu olan aile üyesi, ayrılma/boşanma, ölüm ya da terk etme) travmaya bakılmıştır (Felitti et al., 1998). ACE skoru 6 ve üstü olanlarda sigara bağımlılığının %250 (2,5 kat), 4 ve üstü olanlarda alkol bağımlılığının %500 (5 kat) ve eroin bağımlılığının %4600 (46 kat) daha fazla olduğu tespit edilmiştir.

Bağımlılık oluşumunda en yaygın sebep olarak görülen “self-medication” mekanizması çoğunlukla ruhsal travmalar ya da TSSB sonrasında devreye girmektedir. TSSB’de yaşanan anksiyete, uykusuzluk, irritabilite, ajitasyon, suçluluk, utanç, dikkat ve konsantrasyon zayıflığı, kabuslar, uykusuzluklar, flashback’ler, disosiyatif epizotlar, self-mutilasyon, anerji, demoralizasyon ve ruhsal acı gibi şiddetli şikayetler kişiyi çaresizliğe, ümitsizliğe ve başa çıkamama düşüncesine sevk eder. Bu süreçte alkol ve madde ile rahatlama yolunu keşfeden kişi bir alışkanlığa, ilerleyen aşamada da bağımlılığa sürüklenmiş olur. Nitekim klinik deneyimlerde birçok bağımlılık vakasının kız/erkek arkadaşından ayrılma, sevilen birinin kaybı gibi bir travma sonrasında tetiklediği sıklıkla görülür. Bütün bu veriler bağımlılıkla ruhsal travmalar arasında açık ve net bir ilişkinin olduğunu ortaya koymaktadır.

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Bağımlılığın Klinik Gidişatını Olumsuz Yönde Etkiler

TSSB bağımlılıkta büyük bir etken olmasının yanısıra bağımlılığın klinik gidişatını da olumsuz yönde etkiler. TSSB tedaviyi bırakma, relaps (tekrarlama) ve başa çıkma zorluklarıyla yakın ilişkili bulunmuştur (Flanagan, 2016). Örneğin TSSB’si olan madde bağımlılığı hastalarının travma ile ilgili konulara cevaben ortaya koydukları aşerme reaksiyonunun sadece TSSB olanlara nazaran daha yüksek olduğu bildirilmiştir (Quimette, 2010).

Her bağımlılık kendine has bir yaşantı örüntüsüne sahiptir. Haliyle bağımlılık sürecinde maddenin etkisiyle yaşanan kontrolsüz yaşantılar bağımlılık belleği adını verdiğimiz kayıtları oluşturur (Hase, 2008). Örneğin şiddetli bir yoksunluk, intoksikasyon ya da aşerme reaksiyonu birer travmatik anıya dönüşebilir. Bu anı da bizatihi bir TSSB’ye sebep olabilir. Sonuçta TSSB hem bağımlılığın bir sebebi hem de bir sonucu olarak karşımıza çıkabilir. Bu meyanda aşerme reaksiyonları, yoksunluk yaşantıları, yeniden kullanmalar (relaps), hastane yatışları ve o esnada yaşananlar, maddeye bağlı intoksikasyon durumları, maddeye bağlı tıbbî durumlar, bağımlılıkla ilişkili adlî olaylar (maddeyle yakalanmak gibi), ilk kullanımda yaşanan korku, panik, derealizasyon, depersonalizasyon gibi tablolar birer travmatik etki yaratabilir ve bunların etkisiyle de bir TSSB gelişebilir. Bunun uzantısı olarak da maddeyi çağrıştıran her türlü konu, maddeye ait materyaller, madde içilen kişi ve mekanlar, torbacılar, maddenin akla gelmesi, bağımlılığa sevk eden hüzün, sıkıntı, korku gibi duygular, çarpıntı, gerginlik gibi bedensel duyumlar, bağımlılık materyalinin akla gelmesi gibi durumlar madde kullanımını provoke eden ve tetikleyen bir etki yaratabilirler. Benzer etkileşim diğer bağımlı tip davranışlarda da kendisini gösterebilir. Örneğin kumar bağımlılığında kişinin eline para ya da kredi kartı geçmesi, oyun sitelerinden gelen oynamaya provoke edici mesajlar tetikleyici etki yaratabilmektedir.

Bağımlılık Tedavisinde En Önemli Sorun Yeniden Başlamadır (Relaps)

Bağımlılık hakkında binlerce araştırma yapılmasına ve birçok farmakolojik ve terapötik yaklaşımlar geliştirilmiş olmasına rağmen tekrarlama (relaps) tedavide karşılaştığımız en büyük sorundur. Alkol, nikotin, madde bağımlılığında bir yıl içinde tekrarlama oranı %85’tir (Brandon, 2007). Diğer bir ifade ile genel tedavi yaklaşımlarıyla bağımlılıkların ancak %15’inden olumlu sonuç alınabilmektedir. Bu yüksek tekrarlama riskinin nedenleri üzerine yapılan araştırmalarda birçok unsur belirlenmiştir. Bunların başında bağımlılık tedavisinde sadece ilaç, hastane ve arındırma süreçlerine odaklanılıp kişinin geçmiş hikayesinin, travmalarının, sorunlarının, düşünce tarzının, kendisini ve dünyayı algılayışının yeterince ele alınmaması gelmektedir. Hala ruhsal travmaların sebebe, klinik gidişata ve tedavideki başarısızlıklara etkileri yeterince göz önüne alınmamaktadır. Dahası bağımlılık yaşantılarının kendi içinde oluşturduğu travmatik örüntü göz ardı edilmektedir. Halbuki araştırmalar travmatik etkileşimlerin en önemli yeniden kullanma sebebi olduğuna işaret etmektedir. O yüzden klâsik tedavilerle birlikte bağımlılığın en önemli sebeplerinden biri olan ruhsal travmaların ele alındığı bireysel ve grup terapi programlarına çok daha ciddiyetle eğilmek gerekir (Schafer, 2017). Tekrarlama riskini artıran bir diğer önemli etken de bağımlılık sürecinde yaşanan sıkıntılı hallerdir. Aşırı arzu duyma, şiddetli aşerme, maddeyle ilgili takıntılı düşünceler ve olumsuz duygulanımlar önemli yeniden kullanma sebeplerindendir. Şiddetli aşermeler hem tedaviden kesilmenin hem de tekrarlamanın önemli bir ön belirleyicisidir. Aşerme tepkisi yüksek CRH hormon seviyesi ile ilişkili bulunmuş ve TSSB’nin bu mekanizma üzerinden aşerme reaksiyonlarını şiddetlendirdiği düşünülmüştür. Aşerme reaksiyonlarını sadece yaşamak değil hatırlamak bile kişilerde kontrolü zor bir kullanma arzusuna sebep olur (Norman et al., 2012). Tekrarlamanın önemli sebeplerinden biri de yoksunluk yaşantılarıdır. Tıpkı aşerme gibi yoksunluk da yüksek CRH ile ilişkili bulunmuştur. Yüksek CRH aşırı duyarlılığa ve bu yolla yoksunlukta şiddetlenmeye dolayısıyla maddeye yönelimde artışa sebep olmaktadır. Yine yoksunluğun yarattığı “beklenti anksiyetesi” yani bu şiddetli yoksunluk tablosunu yeniden yaşama kaygısı maddeden kopmayı engellemekte ve tekrarlamaları tetiklemektedir (Norman et al., 2012).

Maddeyi bırakmanın önündeki engellerden biri de bağımlılık sürecinde yaşanan güçlü ve olumlu görünen deneyimlerin kişi tarafından pozitif olarak algılanmasıdır. “Pozitif Disfonksiyonal Anılar” ya da “Sahte Mutluluk Anıları” adı verilen bu yaşantılar kişide bağımlılığı pekiştiren bir etki yaratmaktadır (Knipe, 2010). Örneğin esrar içildiğinde yaşanan rahatlama, kendini güçlü ve özgür hissetme, ekstazi alındığında oluşan enerjik ve öforik olma hali kişi tarafından bir kazanım olarak algılanmakta ve kişi bunu kaybetmemek için maddeye daha da sarılmaktadır. “Ottur günahı yoktur.” şeklindeki düşüncelerin altında bu dinamik yatmaktadır. Kişi maddeyi bırakmak bir yana onun yılmaz bir savunucusu haline gelir.

Bütün bu veriler bağımlılığın tedavisinin tekdüze olmadığını, bağımlı bireyin sadece ilaç değil psikoterapötik ve psikososyal açıdan da desteklenmesi gerektiğini, dolayısıyla tedavinin bütüncül bir yaklaşımla mümkün olabileceğini ortaya koymaktadır.

Alkol Ve Madde Bağımlılığında Tedavi

Bağımlılık tedavisinde yer alan yaklaşımları şu şekilde sınıflandırabiliriz:

Bağımlılıkta Genel Tedavi Yaklaşımları:

Hastane tedavileri

İlaç tedavileri

Genel Tedavi Yaklaşımlara Travma Odaklı Yaklaşımların Eklenmesi

Bağımlılık Tedavi Süreci

Bağımlılık tedavisi öncelikle maddeden uzaklaşma ile başlar. Maddeden uzaklaşmak kolay bir iş değildir. Hele hele ileri derecede maddeye bağımlı olmuş kişilerin tedavileri kendilerinin isteyerek maddeden uzaklaşmaları son derece zor bir durumdur. Gerek halk arasında gerekse tıbbî çevrelerde bağımlı kişilerin tedavi olmaları için “önce kendilerinin istemesi gerekli olduğu” yaklaşımı vardır. Tabi ki kişinin bırakmayı istemesi ve buna kararlı olması tedavinin en önemli unsurudur. Ancak bu konuda zorlanan ve beyninde bir direnç mekanizmasıyla karşı karşıya olan bir kişinin bunu isteyecek hale getirilmesi de tedavinin bir parçasıdır. Yani kişi istemiyorsa bile onu bırakmayı isteyecek hale getirmek de bir strateji gerektirir. Bağımlılık sorunu olan bireylerin çoğu tedaviye bırakma isteği ve gönül rızası olmadan zoraki gelmektedirler. O yüzden gerekirse genel tedavi yaklaşımını ortaya koyarken kişinin ikna edilmesine ve direnci aşmasına yönelik görüşmeleri de ihmal etmemek gerekir. Çünkü her türlü tedavide öncelik bağımlılık yaşayan kişiyle güvene ve samimiyete dayalı bir ilişki geliştirebilmektir. Bağımlı kişiye tekdüze, ezbere ve klişe bir şekilde yaklaşmak onu tedaviden hızla uzaklaştıracak ve içinde belirmiş olan inanç ve isteğin sönmesine sebep olacaktır. Örneğin her bağımlı kişinin intihar, intoksikasyon, tehlikeli yoksunluk riski söz konusu olmaksızın direk hastaneye yatırılması ya da her bağımlıya hastaneye yatması gereken insan muamelesi yapılması kişinin tedaviye direncini artırabilmektedir. O yüzden her bireyin hikayesinin biricik olduğunu ve tedavinin de kişiye özel olması gerektiğini unutmamak gerekir. Eğer kişinin acilen hastaneye yatması gerekmiyorsa ayakta, gerekiyorsa hastane ortamında, genel tedavi yaklaşımının ilk basamağını kişideki tedavi isteği ve inancının artırılması oluşturmalıdır. Bu yaklaşım genel tedavi yöntemlerinin de etkinliğini ve başarısını artıracaktır.

Tedavi süreçleri bağımlılık konusunda deneyimli bir psikiyatrın liderliğinde başlamalı, kişinin psikiyatrik durumu değerlendirilmeli, bağımlılık hikayesi ayrıntılı bir şekilde alınmalı ve mutlaka aile ile de görüşme yapılmalıdır. Ön değerlendirmenin ardından gerekli tetkikler istenmelidir. Bağımlı kişilerde kan ve idrar tahlilleriyle yapılacak genel tıbbî değerlendirmenin yanısıra dikkat-konsantrasyon gibi beyin işlevlerinin ve dürtü kontrol düzeyinin de ölçülmesi gerekir. Tetkik ve klinik değerlendirmenin ışığında kişinin bağımlılık şiddeti ve ihtiyaçları belirlenir ve ona göre tedavi planlaması yapılır.

Hafif şiddetteki bağımlılıklar kişinin genel durumu ve sosyal desteği elverişli ise yatış yapılmaksızın dışarıdan takip edilebilir. Bütün tedavilerde birinci amaç kişinin maddeden uzaklaştırılması ve tedaviye uyumunun sağlanmasıdır. Ayakta tedavide de bu prensip geçerlidir. Kişi öncelikle maddeden ve maddeyle ilgili tetikleyicilerden uzak tutulur. Beraberinde mutlaka stabilize edecek ilaç tedavileri düzenlenir, serum ve vitamin takviyeleri ile arındırma tedavisi ve psikoterapi programı başlatılır.

Bağımlılık yaşayan insanın psikiyatrik sorunlarını, kaygısını, endişesini azaltacak, yoksunluk ve aşerme tepkilerini hafifletecek, dürtü kontrolünü güçlendirecek, uykusunu düzenleyecek ve kişiyi bırakma konusunda cesaretlendirecek destekleyici nitelikte ilaç tedavileri vardır. Örneğin depresif yakınmalar için antidepresanlar, dürtü kontrolü için duygudurum düzenleyicileri, kaygı, endişe, panik halleri için bunaltı gidericiler, uyku düzenleyiciler kişinin yoksunluk sürecini sağlıklı bir şekilde atlatmasını sağlayarak tedavi uyumunu artırmaktadırlar.

Son yıllarda eroin, kokain, alkol, esrar ve metamfetamin bağımlılıklarında direk yoksunluğu ve aşermeyi azaltmaya yönelik ilaçlar keşfedilmiştir. Yeniden içme riskini önlemede etkili olan bu enjeksiyon formundaki ilaçlar gerek dışarıdan gerekse hastane süreçlerinde uygulanabilmektedir.

Eğer dışarıdan tedavi aksamıyor ve tedavi uyumu sürüyorsa bu şekilde devam edilir. Ancak kişi bir türlü maddeden kopamıyor, dış unsurların da etkisiyle kışkırtılıyor ve kendisine zarar verecek boyuta geliyorsa hastane yatışı planlanmalıdır.

Hastane Yatış Süreci

Naltrekson İmplant Tedavisi (Çip Uygulaması)

Hastane yatışı kişinin maddeden kopmasında ve çıkana kadar stabilize etmede son derece avantajlı bir süreçtir. Birçok bağımlı kişi hastane süreçlerini endişeyle karşılar ve bundan kaçınır. Halbuki bağımlılığın şiddetli olduğu ve yüksek dozajda madde kullanıldığı dönemlerde kişi için en emniyetli yer sağlıklı bir hastane ortamıdır. Günümüzde bağımlı kişilerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde dizayn edilmiş çok güzel hastaneler kurulmuştur. Bu klinik ortamlarda bağımlı bireylerin her türlü ihtiyacını karşılayacak tecrübeli sağlık personeli ve tıbbî imkanlar mevcuttur. Böyle bir ortamda kişi 24 saat gözetim altında olmakta, yoksunlukları, aşermeleri ve bırakma aşamasında yaşayacağı taşkınlık ve bunaltıları anında kontrol altına alınabilmekte ve herhangi aksi bir durumda kısa zamanda müdahale edilebilmektedir. O yüzden bırakma aşamasında en güvenli yerler hasta odaklı düşünen ve modern bir donanıma sahip olan klinik ortamlardır.

Klinikte yatışın ilk gününde hastanın kullanmakta olduğu maddeler ve kandaki yoğunluğu tespit edilerek detoks yani kanı temizleme ve maddeden arındırma süreci başlatılır. Bu süreçte hastanın aşerme ve yoksunluk reaksiyonları, varsa paranoya, depresif yakınmalar ve panik gibi psikiyatrik bozuklukları için ilaç tedavisi düzenlenir. Detoks süresi en az 5 gün olup 14 ilâ 21 güne kadar uzayabilir. Ancak bu süre vücudun tedaviye verdiği tepkiye, madde bağımlılığının şiddetine ve kişinin ihtiyacına göre değişebilmektedir.

Bazı kişiler ve aileler herşeyin bu detoks aşamasında biteceği beklentisinde olurlar. Halbuki bağımlılık tedavisi detoks işleminden ibaret değildir. Detoks uygulaması tedavinin ilk adımlarındandır. Ancak bağımlılıktan kaçış yolunda atılmış büyük bir adımdır. Hastane sürecinin en büyük kazanımı da kişinin bu yolculuğa başlamış olmasıdır. Amaç kişiyi mücadeleye 1-0 önde başlatmaktır. Çünkü biliyoruz ki bu yola baş koyan herkes eninde sonunda bağımlılıktan kurtulmaktadır.

Bazı kişilerde maddeye bağlı paranoya, aşırı şüphecilik, halüsinasyonlar, saldırgan davranışlar, ağır depresyon ve intihar düşünceleri gibi şiddetli psikiyatrik bozukluklar gelişebilmektedir. Böyle durumlarda ilaç tedavisine TMS (transkraniyal manyetik stimülasyon) ya da EKT (elektrokonvülsif terapi) gibi tedavi protokolleri ilave edilebilir. EKT genellikle hastanede uygulanan bir yöntemdir. Ağır depresyonlarda ve psikotik bozukluklarda uygulanır. TMS ayaktan da uygulanabilen, özellikle depresyon ve obsesif kompülsif bozukluk tedavisinde onay almış bir yöntemdir. Son dönemde TMS’nin bağımlılardaki aşerme reaksiyonu üzerinde de azaltıcı etkisi olduğuna yönelik araştırmalar yayınlanmaktadır (Enokibara ve diğerleri, 2016). Özellikle Derin TMS’nin bağımlılıkta etkinliği üzerine yayınlar sıklaşmıştır (Malik et. al., 2018; Ceccanti et. al., 2015). Yan etki açısından güvenilir bir yöntem olan TMS tedavisinde genellikle beynin sol ön bölgesinden manyetik uyarım verilerek beynin manyetiği harekete geçirilmeye ve varsa ilaç direnci ortadan kaldırılmaya çalışılır. Hastane sürecinde ilaç tedavisinin yanısıra bireysel ve grup terapiler de başlanır.

Bağımlılık Tedavisinde Yeni Ve Etkili İlaç Tedavileri

Son yıllarda bağımlılık tedavisini destekleyici ilaç tedavilerinin yanısıra direk bağımlılığa bağlı belirtileri azaltmaya, yoksunluğu ve aşermeleri önlemeye yönelik ilaç tedavileri de geliştirilmiştir. Gayet yüz güldürücü sonuçlar alınan bu ilaç tedavileri şunlardır:

Naltrekson İmplant Tedavisi (Çip Uygulaması)

Halk arasında “Çip” tedavisi olarak bilinen “Naltrekson İmplant Tedavisi”nde eroin bağımlılığında kullanılan “naltrekson” adlı ilaç bir ya da iki dikiş gerektirecek kadar küçük bir kesi ile cilt altına yerleştirilmiş bir uzun etkili pellet formu (çip) ile verilir (Nunes et. al., 2018). Çipin işlevi ilacın yavaşça kana karışarak erimesini sağlamaktır. Etkisi 8-10 hafta kadar sürer ve gerektiğinde yenilenir. Naltrekson; eroin gibi opioid maddelerin etkilerini bloke eden bir opioid antagonistidir. Yani eroinin panzehiridir. Kişi naltrekson etkisi altındayken madde kullanırsa, maddenin haz verici etkisini hissedemez, bu sayede madde kullanma isteği azalır ve kişi maddeye devam etmez. Naltrekson aynı zamanda aşerme (craving) adı verilen aşırı madde isteğini de azaltır. Naltrekson implant çeşitli ülkelerce üretilmekte olup Türkiye Eczacılar Odasının ithal ilaç şubelerinden reçete edilebilmektedir. Gerek hastanede gerekse ayakta uygulanabilmektedir.

Naltrekson İmplant (Çip) Nasıl Uygulanır?

Hastane yatışı yapılmış kişiye lokal anestezi ile genellikle göbek çevresine olmak üzere uygun bir bölgedeki cilt altı dokuya uygulanır. Yapılan araştırmalarda destekleyici ilaçlara ilave edilen naltrekson implant tedavisinin (çip tedavisi) sadece destekleyici ilaçlarla giden tedavilerden çok daha etkili olduğu saptanmıştır. Naltrekson implant; 2-3 ayda bir tekrarlanmak kaydıyla bir yıl süreyle kullanıldığında ve beraberinde psiko-sosyal destek verildiğinde başarı oranı daha da artmaktadır.

Çip tedavisi yalnızca morfin, alkol ve eroin bağımlılarında kullanılabilir. Vücuduna çip yerleştirilen hasta maddeyi kullandığı zaman bulantı ve kusma gibi yan etkiler yaşar. Bu da maddeye karşı bir tiksindirici ve caydırıcı bir etki yaratır. Ancak madde alımı üst üste tekrarlanırsa çipler işlevini yitirir ve tekrar takılma zorunluluğu oluşur. Bir çipin revizyon süresi ortalama 3 aydır. Bazen kullanma girişimi olan hastalarda kan testleri tekrarlanarak yeni bir kalibrasyon gerekebilir.

Kokain Bağımlılığında 3 Aylık Depo Enjeksiyon Tedavisi (Vanokserin Depo İğnesi)

Halk arasında “bağımlılık iğnesi” olarak da bilinen “Vanoxerin”, kokain kullanımını engellemekte kullanılan bir ilaçtır. Kokain beynimizde haz ve hareketi kontrol eden beyin bölgelerinde dopamin maddesini hızlı ve kısa süreli olarak arttırır ve bu yolla bağımlılık gelişimine sebep olur. “Vanoxerine” ilişkili beyin devrelerinde dopaminin yavaş ve uzun süreli olarak ve orta düzeyde yükselmesini sağlayarak kokainin dopamin düzeylerini daha fazla arttırmasını engeller. Böylelikle kokainin bağımlılık yapıcı etkisini önler. “Vanoxerine Consta” yavaş salınımlı enjeksiyon formudur. Kokain bağımlılığının tedavisinde kullanılmak üzere özel olarak üretilmiş olan “Vanoxerine” kokain bağımlılığının tekrar etmesini önlemede kullanılmaktadır (Kadric et. al., 2019). Kokain bağımlısı bir kişiye Vanoxerin’in uygulanabilmesi için vücudunun kokainden arındırılmış olması gerekir. Vanoxerin Consta 3 ayda bir kas içine uygulanır. Yapılan çalışmalar Vanoxerinin sürekli temiz kalmaya yardımcı olduğunu, iyi tolere edildiğini ve güvenli olduğunu ortaya koymuştur (Preti, 2000).

Eroin, Alkol Ve Esrar Bağımlılığının Tedavisinde 3 Aylık Enjeksiyon Formları

Son yıllarda “çip” tedavisinin de önüne geçecek yeni bir ilaç geliştirildi. “Nalmefen” bu ilacın enjeksiyon formu aynı çipte olduğu gibi bedene uyuşturucu girdiğinde etkisini nötralize ederek kişinin bağımlılığa geri dönmesini engellemektedir (Quelch et. al., 2017; Ohgi, 2020). Eroinin yanında alkol, morfin ve esrarın da tedavisinde uygulanabilmektedir. Kadric et. al., 2019). “Nalmefen Consta” üç ayda bir kas içine enjekte edilir. En az 1 sene 3 ayda bir bu uygulamanın yapılması önerilmektedir. Bu ilacın yapılabilmesi için kişinin eroin ve alkolden arındırılmış olması gerekir.

Bu ilaçların hastanın yoksunluk süreçlerini çok daha rahat atlatmasına, kullanılacak ilaç miktarının azaltılmasına ve madde yeniden kullanımının önlenmesine katkısı yüksektir. Ancak hiçbir ilaç tedavisinin kapsamlı bir psikoterapi ve psikososyal rehabilitasyon programı olmaksızın bağımlılık tedavisinde yeterli olamayacağını unutmamak gerekir.

Çip Ya Da Enjeksiyon Tedavisi Sonrası Tedavi Planı

Arındırma süresince yapılan gözlem ve tespitlere göre hastanın kullanma isteğinin seviyesi belirlenir ve bunun şiddetine göre hastanın hastanede kalma süresi uzatılabilir. Hafif şiddette bağımlılıklarda 4-5 günlük bir detoks ve sonrasında çip ya da depo enjeksiyon tedavisiyle kişi taburcu edilebilmektedir. Ancak çok şiddetli bir bağımlılık söz konusuysa detoks, çip takma ya da depo iğne tedavisinin yanısıra yoğun bir psikoterapi programı uygulanmalıdır. Ayrıca aileler için psiko-eğitim programları düzenlenmeli, kişinin hastane dışındaki ortamı dizayn edilmeli ve riskler en aza indirgenmelidir. Bu durumda hastane yatış süreleri biraz uzayabilir ancak tedavide ideal olan en kısa yatışla ve en kısa zamanda kişiyi hayata kazandırmaktır.

Hastane Sonrası Program

Hastane ortamında uygulanan arındırma ve ilaç tedavisinin ardından kişiler dışarıda yaşayabilecekleri sorunlara karşı bilinçlendirilirler, ailelere nasıl yaklaşmaları gerektiği konusunda gereken eğitim verilir ve kişi taburculuğa hazırlanır. Hastane sonrasında da bir müddet kullanma isteği, yoksunluk benzeri tablolar ve tetiklenmelere yaşanabilir. O yüzden kişinin hastane sorasında da yakın takipte olması, hastane sürecinde başlanmış olan ilaç tedavisinin ve psikoterapi programının titizlikle sürdürülmesi gerekir.

Psikoterapilerde hem direk bağımlılığa hem de kişinin ruhsal travmalarına, psikolojik sorunlarına ve tetikleyicilere yönelik müdahalelerde bulunulur. Biliyoruz ki çocukluk çağında travma yaşamış olanlarda ilerleyen yaşlarda ana, baba gibi yakınlarından birini kaybetme, kız/erkek arkadaşından ayrılma, iflas gibi ekonomik buhranlara düşme gibi olayların kişiyi kolaylıkla bağımlılığa götürebilmektedir. O yüzden bağımlılık tedavi programlarında mutlaka travma odaklı yaklaşımların yer alması gerekir.

Bağımlılığa Sebep Olan Travmaların Çalışılması

Bağımlılık tedavisinde genel tedavi yaklaşımları ile birlikte kişinin travmalarına odaklanmak madde bağımlılığı olan bireylerin sadece travmaya bağlı semptomlarını değil bağımlılığa bağlı semptomları da azaltmada etkili görülmüştür. Bağımlı bireylerde bağımlılık döneminde oluşan travmaların bağımlılığı, bağımlılığın da travmaları şiddetlendirdiği bir kısır döngü oluşur. Buna “bağımlılık döngüsü” adı verilir. Sonuçta bağımlılık döngüsünün temel bileşenlerinden biri travmadır. Genel tedavi yaklaşımları (TAU) bu kısır döngüden ziyade bağımlılığın fiziksel ve ruhsal belirtileri yani sonuçları üzerine yoğunlaşmaktadır. Halbuki bağımlılık tedavisinde sonuçlara olduğu kadar sebeplere de yönelmek gerekir. Bu amaçla yapılan çalışmalarda TAU’ya ilave edilen travma-odaklı terapilerin bağımlılık döngüsünün ortadan kaldırılmasında etkili olduğu bildirilmiştir. TAU’ya “Prolonged Exposure”, “Travma Odaklı BDT” ve EMDR gibi travma odaklı terapilerin eklenmesi sadece travmaya bağlı semptomları değil bağımlılığa bağlı semptomları da azaltmada etkili bulunmuştur (Norman ve diğerleri, 2012; Berenz, 2013). Prolonged Exposure, Travma Odaklı İmajinal Exposure gibi yaklaşımların en azından TSSB semptomlarını azaltarak bağımlılıkta faydalı olduğu görülmüştür (Mills 2012). Travma odaklı çalışan birçok terapi yöntemi vardır. Ancak son zamanlarda öne çıkan yaklaşım “EMDR” terapisidir. EMDR terapisi bağımlı kişilerin geçmiş travmalarını işlemleyip kişiyi onların etkisinden kurtarmanın yanısıra aşerme, yoksunluk gibi bırakmayı engelleyen şikayetlerin giderilmesinde de yardımcı olmaktadır (Brown ve diğerleri, 2015). Yapılan araştırmalarda Genel tedavi yaklaşımlarına (TAU) ilave EMDR terapisinin, sadece TAU ile giden tedavilere nazaran madde ko-morbid TSSB’si olan bağımlıların TSSB semptomlarını azaltmada çok daha etkili olduğu tespit edilmiştir. EMDR bunu hem TSSB semptomlarını hem de bu semptomları regüle etmek için girişilen madde kullanım davranışını (addictive behavior) azaltarak sağlamış bunun neticesinde madde ile ilgili semptomlarda da azalma gözlenmiştir (Rougemont, 2012). EMDR terapisinin TSSB konusundaki etkinliği kanıtlanmıştır (Cusack, 2016), Ancak bağımlılıktaki etkinliği üzerine daha yoğun araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Bununla beraber şimdiye kadar elde edilmiş olan veriler son derece ümit vaat edici nitelikte ve hepsinde olumlu sonuçlar göze çarpmıştır (Abel, 2012).

Bağımlılık Tedavisinde Etkili Bir Yöntem: EMDR Terapisi

Adaptif Bilgi İşleme Modeline (AIP) göre beyin, fizyolojik temelli bir sistemle (REM gibi), her yeni deneyim aracılığı ile kendisine ulaşan bilgiyi işler ve işlevsel hale getirir. Duygu, düşünce, duyum, imge, ses, koku gibi bilgiler işlenip ilişkili anı ağlarına bağlanarak bütünleşir. Böylece o deneyimle ilgili öğrenme gerçekleşir. Edindiğimiz bilgiler gelecekte tepkilerimizi uygun bir şekilde yönlendirmek üzere depolanmış olur (Saphiro, 2016). Eğer sistemde bir sorun olur ve yaşanan travma işlenemezse yaşandığı şekilde depolanır. O olayla ilgili öğrenme gerçekleşmez. Kişi olayı sürekli yeniden yaşıyormuş gibi olur ve kişide olumsuz duygu, düşünce, davranış ve kişilik özellikleri gelişir. İşte bu şekilde işlenememiş ve olumsuz yönlendirmelere sebep olan kayıtlara Disfonksiyonal ya da işlevsel olmayan kayıtlar adı verilir. Bağımlılarda gerek geçmişlerinde yaşadıkları işlenmemiş travmalar gerekse madde kullanım sürecinde oluşan travmatik yaşantılar (aşerme, yoksunluk, intoksikasyon, hastane süreçleri vs.) yüksek bir aşırı uyarılmışlık durumu yaratır ve birçok disfonksiyonal kayıt oluşur. AIP’e göre bu aşırı uyarılma ile ilgili bellek kayıtları duygular, fiziksel duyumlar ve inançlarla birlikte depolanır ve kişiye olumsuz yaşantıları adeta empoze eder. EMDR işlenmemiş disfonksiyonal kayıtları tespit edip bunları işlenmiş işlevsel kayıtlara dönüştürmeyi ve daha önceden oluşmuş olan aşırı duyarlılığı normalize etmek için uygulanan bir yaklaşımdır (Saphiro, 2016). Bunu geçmiş, bugün ve gelecek kurgusu içinde yapar. Geçmiş travmaları işler, bugün onları hatırlatan tetikleyicilere duyarsızlaştırır ve gelecekte olmasını istediğimiz algı ve davranış modelini yeniden süreçlendirir (reprocessing) (Gelecek şablonu)

Bağımlılıkta geçmiş travmaları bağımlılık öncesi travmalar, bağımlılığı tetikleyen travmalar ve bağımlılık yaşantılarının sebep olduğu travmalar olmak üzere üç gruba ayırmak mümkündür. Bağımlılık öncesi travmalar bağımlılıkla direk ilişkili olmayıp bağımlılığın zeminini oluşturan travmalardır. Örneğin ebeveyn kavgaları, ebeveyn ayrılıkları, küçük yaşta kayıplar, taciz, tecavüz gibi cinsel travmalar, fiziksel ve duygusal ihmal ve istismar bu tür travmalardır. Bağımlılığı tetikleyen travmalar ise iş ve akademik hayatta yaşanan başarısızlıklar, sevgiliden ayrılma, ebeveyn ya da yakın çevreden birinin kaybı gibi travmalar vardır. Bağımlılığı tetikleyen travmalar ise genellikle bir kız/erkek arkadaşından ayrılma, bir yakınını kaybetme ya da aldatılma, terk edilme, iflas, başarısızlık gibi hayal kırıklığı yaratan olaylardır. Bağımlılıkla direk ilişkili travmalar ise maddenin ilk kullanımında yaşanan korku, panik, derealizasyon, depersonalizasyon gibi tepkiler, intoksikasyonlar, aşermeler, yoksunluklar ve maddeye bağlı tıbbî sorun yaşantılarıdır.

Bağımlılıkta EMDR yaklaşımında geçmiş travmalar yanında bir de tetikleyiciler vardır. Bunlar aslında bir manada hatırlatıcılardır. Tetikleyiciler bugünün konusudur ve kişinin bağımlılık sürecini depreştiren günlük etkileşimleri belirler. Geçmişte yaşanmış olayları ya da olayların verdiği ruh halini hatırlatan her durum bir tetikleyici etki yaratabilir. O yüzden geçmiş travmalar çalışıldıktan sonra bugünün konusu olan tetikleyicilere gelinir. Çünkü tetikleyiciler hem bir hatırlatıcı etki yaratır hem de bizatihi kendi bir duyarlılık yaratmış olur. O duyarlılığın da giderilmesi gerekir. Geçmiş travmalarla ilgili tetikleyiciler başarı temalı yaşantılar, rekabet ortamları, otorite figürü kişilerle yaşanan çatışmalar, aşırı sorumluluklar, çarpıntı, titreme, yüz kızarması, nefes darlığı, baş dönmesi, mide bulantısı, başta keçeleşme ve uyuşma hissi, bulanık görme, elde ayakta uyuşma gibi stres belirtileri, uykusuzluk ve gerginlikler olabilmektedir. Madde ile ilgili yaşantıların tetikleyicileri ise madde içilen kişiler, mekânlar, torbacılar, maddenin akla gelmesi, arkadaşlardan gelen davetler, kumar bağımlılığında ele para ya da kredi kartı geçmesi, oyun siteleri gibi bağımlılık materyalini ve olgusunu çağrıştıran durumlar, oyun sitelerinden gelen bonus mesajları gibi durumlardır.

Tedavide Dörtlü Yaklaşım

Sadece ilaç tedavisi bağımlılık tedavisinde yeterli değildir. O yüzden dörtlü tedavi yaklaşımı başarı şansını çok yukarılara taşımaktadır:

GENEL İLAÇ TEDAVİSİ: Bağımlılığa bağlı depresyon, paranoya, panik, takıntı, uykusuzluk, sinirlilik gibi ruhsal durumları tedavi etmek için antidepresan, antipsikotik ve dürtü kontrolünü artırmaya yönelik ilaçlar kullanılmalıdır.

BAĞIMLILIK BELİRTİLERİNE YÖNELİK İLAÇ TEDAVİLERİ (ÇİP YA DA İĞNE): Çip ya da üç aylık depo iğneler aşerme ve yoksunluğu ortadan kaldırmak için kullanılmaktadır. Bağımlılıktan kurtulamamanın en büyük sebebi de aşerme ve yoksunluk tablolarıdır. Bu tabloların kontrol altına alınması tedavi başarısını yükseltmektedir.

TMS TEDAVİSİ: Aşerme ve yoksunlukta etkili olan TMS tedavisi hem kliniğin şiddetini azaltmada hem de tedavi direncini ortadan kaldırmada etkili olabilmektedir. Eğer kişide şiddetli aşermeler, depresyon ve takıntılı düşünceler söz konusuysa TMS tedavisi önerilebilmektedir.

EMDR TERAPİSİ: EMDR terapisi ile hem bağımlılığa sebep olan travmaların hem de bağımlılığın sebep olduğu travmaların çalışılması tedavi başarısını artırmaktadır. EMDR terapisi kişinin aşerme ve yoksunluğa karşı duyarsızlaştırılmasında ve arındırma sürecini çok daha rahat atlatmasında da etkinliği yüksektir.

Sonuçta bu bütüncül (dörtlü) yaklaşımla bağımlılıktaki tedavi başarısını bugünkü genel yaklaşımlardan elde edilen başarı oranlarının çok çok üstüne taşıyabilmek mümkündür.

Bağımlılıklardan kurtulup özgür bir hayata kavuşabilme temennilerimle…

Mahmut Bektaş, 1999 yılında Çukurova Üniversitesi Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik bölümünden mezun olmuştur. Ardından 2004 yılında Mersin Üniversitesi Sosyoloji bölümünü bitirmiştir. 2007 yılında Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik yüksek lisansını tamamlayan Bektaş, 2018 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi’nde doktora yapmıştır. Halen devam ettirdiği diğer doktora çalışmasını Film Tasarımı üzerine yapmaktadır.

Temmuz 1999-Eylül 2000 tarihleri arasında Mersin Özel Karekök Dört Özel Kurs Merkezi’nde, Eylül 2000-Eylül 2003 tarihleri arasında Gaziantep 25 Aralık İlköğretim Okulu’nda, Eylül 2002- Eylül 2003 tarihleri arasında Mersin Yusuf Bayık İlköğretim Okulu’nda, Eylül 2003-Mayıs 2004 tarihleri arasında İzmir Kemalpaşa Mopak Anadolu Teknik ve Endüstriyel Meslek Lisesi’nde, Mayıs 2004-Haziran 2008 tarihleri arasında İzmir Bornova Vedide Baha Pars İlkokulu’nda, Haziran 2008-Ocak 2009 tarihleri arasında Samsun Vezirköprü Gömlekhisar Köyü İlköğretim Okulu’nda, Şubat 2009-Haziran 2011 tarihleri arasında İzmir Konak Fatih Mehmet İlköğretim Okulu’nda, Eylül 2012-Temmuz 2013 tarihleri arasında Dokuz Eylül Üniversitesi yarı zamanlı öğretmen olarak, Haziran 2011-Ocak 2015 tarihleri arasında İzmir Buca Avukat İlhan Ege Anaokulu’nda, Ocak 2015-Haziran 2016 tarihleri arasında Karabağlar Danışmanlık ve Araştırma Merkezi’nde, Haziran 2016-Temmuz 2020 tarihleri arasında İzmir Buca Çamlıkule Şehit Ömer Sarı İlköğretim Okulu’nda, Eylül 2019-Temmuz 2020 tarihleri arasında Dokuz Eylül Üniversitesi yarı zamanlı öğretmen olarak Psikolojik Danışman ve Rehberlik görevinde yer almıştır.
TMS nedir? Transkranyal Manyetik Stimülasyon (TMS) veya Transkranyal Manyetik Uyarım (TMU) da dediğimiz bu yöntem, başın belli noktalarından direk beyne ulaşmak üzere manyetik uyarımların verildiği bir tedavi yöntemidir. Buradaki amaç dışarıdan beyin içerisindeki bazı yapılara ulaşmak ve manyetik etkiyle oradaki nörokimyasal ve elektriksel işleyişi düzeltmektir. Bu tedavi yöntemiyle herhangi bir ameliyata ya da elektrotlara ihtiyaç duymaksızın beynin bazı yapılarına, bölgelerine ulaşıp, orada manyetik bir etki oluşturabiliyoruz. Bu manyetik etki de beynin o alanlarındaki kimyasal ve elektriksel işleyişi düzeltmede etkili oluyor.TMS tedavisi ilaç direncini düzeltir
Tedavi direnci
TMS'nin beyine etkisi
TMS tedavisinde seans süreleri ve seans sıklıkları
TMS tedavisi cevap verme süresi
TMS tedavisinin etki süresi
TMS’nin yan etkileri
TMS'nin uygulanmaması gereken kişiler
TMS’nin avantajları
TMS tedavisi ile ilaçları bırakmak
Kalp hastalarında TMS tedavisi
Yaşlılarda TMS tedavisi
TMS tedavisi önceleri nörolojide özellikle kas hastalıklarında tanı ve araştırma amaçlı kullanılıyordu. Ancak 20. yüzyılın sonlarından itibaren özellikle dirençli depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklarda da kullanılmaya başlanmıştır.

TMS tedavisinin etkili olduğu hastalıklar

Depresyon
Negatif Belirtili Şizofreni
Halüsinasyonla giden bozukluklar
Bağımlılık
Obsesif Kompülsif Bozukluk
Dirençli diğer psikiyatrik bozukluklar
İlaç kullanımının kısıtlanması gereken durumlarda; gebelik, emziren anneler, kalp hastaları, karaciğer rahatsızlıkları, yaşlılar.

Birçok tedavi aşamasından geçmiş, algoritmik olarak artık hiçbir ilaç tedavisine cevap vermediğini gördüğümüz dirençli depresyon olgularında TMS tedavisi çok etkin bir seçenek olarak önerilmektedir. Özellikle 2008 yılında FDA ve 2010 yılında APA, yayınladığı kılavuzda bir ilaç uygulamasına cevap vermemiş depresyon tedavisinde TMS tedavisini önermiştir. Özellikle depresyonda FDA onaylı bir tedavi yöntemidir. Ancak TMS tedavisi sadece tedaviye dirençli depresyon hastalarında değil, tedaviye cevap vermeyen diğer psikiyatrik rahatsızlıklarda da kullanılmaktadır. Negatif belirtili şizofreni, bağımlılıklar, obsesif kompülsif bozukluk (OKB) ve dirençli diğer psikiyatrik bozukluklarda son yıllarda araştırma aşamasında çalışmalar vardır ve bunlar da çok ümit vaat eden sonuçlar bildirmektedir. Sonuçta TMS tedavisinin etki mekanizmasını sadece depresyonla ilgili süreçlerle sınırlandırmak doğru bir yaklaşım değildir. Şu an etkinliğinin kanıtlanmış olduğu ve üzerine en çok çalışma yapılmış olan bozukluk dirençli depresyondur.

TMS tedavisi ilaç direncini düzeltir

TMS tedavisi, ilaç direncini de ortadan kaldıran bir etkiye sahiptir. Tedaviye direnç sadece depresyonda karşılaştığımız bir durum değildir. Birçok psikiyatrik bozuklukta tedavi direnciyle karşılaşabiliriz.

Tedavi direnci

Verdiğimiz ilacın reseptör düzeyinde beynin hücrelerine etki etmediği ve tedavi etkisinin oluşturulamadığı durumları ifade eder. Tıpkı bir insülin direnci gibi. İnsülin direnci olan vakalarda vücutta yeterince insülin vardır ya da yeterince kişiye veriliyordur ancak dokular insüline karşı bir direnç oluşturduğu için insülini kabul etmez ve sonuçta insülin yokmuş gibi hareket ederler. Bu da şekerin yükselmesine sebep olur. Aynı şey depresyon, şizofreni, bağımlılık gibi reseptör duyarlılığının bozulduğu rahatsızlıklarda da yaşanır. İşte bu süreçte yeterli doz ve sürede ilaç verilmesine rağmen tedavi etkisi elde edilemez ve şikâyetler gerilemez. TMS tedavisi direk tedavi edici etkisinin yanı sıra ilaç direncini açma noktasında da etkilidir. O yüzden tedaviye dirençli her türlü psikiyatrik bozuklukta ilaç direncini kırmak için kullanılabilmektedir. Ancak FDA bugün için sadece dirençli depresyonda TMS tedavisine onay vermiştir. TMS ayrıca ilaç kullanımının kısıtlanması gereken ya da ilaç kullanılması uygun olmayan durumlarda kullanılmaktadır. Gebelikte, emziren annelerde, kalp hastalarında, karaciğer rahatsızlıklarında veya yaşlılarda kullanılmakta ve etkisinden istifade edilmektedir.

TMS'nin beyine etkisi

TMS beynin özellikle hücresel elektriksel iletisine müdahale eder. Beyinde bir elektriksel ve kimyasal ileti sistemi vardır. İnsan beyninde bulunan bağlantılar, kimyasal ve elektriksel ileti yoluyla birbirlerine uyarıları iletirler ve böylece beyin işlevlerini yerine getirirler. Bazı psikiyatrik rahatsızlıklarda bu bağlantılarda elektriksel veya kimyasal ileti sorunu söz konusu olur. TMS tedavisi bu kimyasal ve elektriksel ileti blokajını manyetik uyarım yoluyla açarak tedavi noktasında pozitif etkiler ortaya koyar. Dışarıdan bir elektrik akımı vermeksizin güçlü ama kısa etkili bir manyetik alan oluşturur ve böylece o bağlantıların yeniden çalışır hale gelmesine katkıda bulunur. Sonuçta o alanda nöronal depolarizasyon dediğimiz bir uyarılma etkisi yaratır. TMS tedavisi beynin kendi kendine kimyasal veya elektriksel olarak uyaramadığı yolların manyetik uyarımla işler hale getirilmesi prensibinden hareket etmektedir.

TMS tedavisinde seans süreleri ve seans sıklıkları

TMS tedavisinin kendisine özgü protokolleri vardır. Seansların süresi genelde 20-25 dakika arasıdır. Seans sayısı da genellikle 10-15 seans arasında değişmektedir. İstediğimiz etkiyi elde edebilmek için en az 10 seans devam etmek önerilmektedir. Ancak bazı dirençli vakalarda bu seans sayılarını artırmak mümkündür. Özellikle ilaç kullanma noktasında sıkıntısı olan gebe hastalar, yaşlılar, ilaç kullanımını kısıtlayan tıbbi sorunlu hastalarda daha fazla sayıda uygulamak mümkün olabilmektedir. Bunu hekim danışanın rahatsızlığının şiddetine ve genel tıbbi durumuna bağlı olarak belirler. Seanslar haftanın 6 günü üst üste uygulanabildiği gibi haftada 3-4 gün şeklinde de uygulanabilir. Bazı durumlarda sabah akşam protokolü şeklinde uygulamalar yapılabilmektedir. Ancak genel uygulama haftanın altı günü her gün 1 seans uygulaması şeklindedir.

TMS tedavisi cevap verme süresi

Tedavi başladıktan sonraki 5. ya da 6. günde kişi toparlanmaya başlar. Bu iyileşme 10. günde biraz daha artar. Ancak bu her zaman olmayabilir. Bunun olmaması TMS tedavisinin etkili olmadığı anlamına gelmez. Direncin fazla olduğunu ve tedavi süresinin biraz daha uzatılması gerektiğini düşündürür. Eğer tedavide arzu edilen noktaya gelindiyse, yani kişinin şikayetleri büyük oranda gerilediyse 10. seanstan sonra devam etmek pek düşünülmez. Ancak 10. seansa gelindiğinde etkileşim var fakat arzu edilen seviyeye gelinmediyse ve kişinin biraz daha iyi olması isteniyorsa ilave seanslar söz konusu olabilir. Sonuçta seans sayısı; hastanın takibi, etkileşimi ve alınan klinik cevapla belirlenir. Bazen 2-3 hafta seanslar devam ettirilebilmektedir. Ancak genelde 10 seans uygulama yeterli olmaktadır.

TMS tedavisinin etki süresi

TMS tedavisinin etkisinin süresi hakkında araştırmalar farklı bilgiler vermektedir. Bazı araştırmalara göre etkisi çok kısa sürmektedir. Yani etkiyi hızlandırmasıyla, uzun süre etkisinin devam etmesi noktası henüz netleşmemiştir. Ama kişinin hal-i hazırda kullandığı ilaç tedavisine hem direk hem de ilaç direncini açma yoluyla indirekt katkıda bulunmaktadır. Tedaviye direnç ortadan kaldırıldıktan sonra kişi ilaç tedavisine ve klasik protokole devam eder. Tek başına TMS tedavisi önerilen bir yaklaşım değildir. TMS tedavisinden amaç mevcut tedaviyi güçlendirmek ve hızlandırmaktır.

TMS’nin yan etkileri

TMS tedavisinde hafif bir baş ağrısı veya uygulama esnasında orada oluşan küçük bir mekanik etkileşim haricinde herhangi bir rahatsızlık verecek yan etki söz konusu değildir. Ancak tedavi süresince dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Örneğin dirençli depresyon için TMS tedavisi uygulanan kişinin klinik durumunda hızlanma gibi ani değişmeler oluyor mu mutlaka gözlenmelidir. O yüzden TMS tedavisi esnasında 5-6 seansta bir kişiyi bir klinisyenin görmesi veya onu uygulayan kişinin bir rapor sunması son derece önem arz eder.

TMS’nin en çok korkulan yan etkisi epileptik nöbettir. Ancak uygun protokollerde bu risk yok denecek kadar azdır.

TMS’nin daha önce duyma problemi yaşayan bazı insanlarda duyma kaybı yaptığına yönelik birtakım durumlar vardır. Yapılan bir araştırmada işitme eşiğinde anlamlı bir değişmenin olmadığı bildirilmiştir. Klinik uygulamalarda gördüğümüz bir durum değildir. Yaşlı ve sağırlık problemi olanlarda yine bu durumu dikkate almak gerekir.

TMS'nin uygulanmaması gereken kişiler

TMS tedavisinin uygulanmasına kesinlikle engel olan herhangi bir tıbbi ya da psikolojik durum yoktur. Dikkat edilmesi gereken ve yeterince araştırma olmadığından şimdilik uygulanması önerilmeyen durumlar vardır. Bu durumlardan bir tanesi epileptik geçmişi olan insanlardır. Bu kişilerde çok dikkatli olmak gerekir. Ayrıca diş implantı, diş protezi, vagus sinir implantı, kulak implantı, herhangi bir protez, kalp pili, kalp stendi, insülin pompası bulunanlar, kalpte kapak replasmanı yapılmış olan kişiler veya herhangi bir beyin rahatsızlığından dolayı şant operasyonu yapılan kişilerde uygulanmasına yönelik herhangi bir yayın, araştırma söz konusu değildir. O yüzden bu tür kişilerde kullanılmaması gerekmektedir. Onun haricinde kullanılması kesinlikle yasak olan herhangi bir durum söz konusu değildir.

TMS’nin avantajları

Neredeyse sıfır diyebileceğimiz bir yan etkiye sahiptir. En sık görülen yan etkisi hafif bir baş ağrısı şeklindedir.

Terapötik etkisi çabuk başlar. Bir hafta içerisinde TMS tedavisinin pozitif etkisini görmeniz mümkündür.

Vücuda doğrudan bir müdahale söz konusu değildir. Yani invazif ve bütünlüğü bozucu bir yaklaşım değildir.

Anestezi gerektirmez. Ayaktan uygulanabilir. Hastane yatışı zorunlu değildir. Ancak hastaneye yatış gerektiren şiddetli psikiyatrik durumlarda da hastane yatışı sırasında herhangi bir anesteziye ihtiyaç duyulmaksızın yapılabildiği için büyük bir avantaj sağlamaktadır.

Depresyonla ilgili tedavilerde depresyona sebep olan bölgedeki bozukluk üzerine direk manyetik uyarım verildiği için spesifik, nokta atışı yapma şansı vardır. Mesela depresyonda beynimizin sol ön bölgesinde bir işleyiş sorunu söz konusu olur. TMS tedavisi de depresyonda sol ön beyin bölgesinden verilir.

Çok kısa bir süre içerinde tedavi protokolüne başlanıp bitirilebilir. 2-4 hafta arasında gerekli olan tedavi bitmektedir.

Hem sonucun hızlı alınması hem de tedavinin kısa sürmesi açısından da avantajı vardır.

Tedaviye dirençli kişilerde tedavi etkisinin yanı sıra terapötik fayda sağlaması da önemli bir avantajdır. Çünkü insanlar o dirençli durumlarda büyük bir iş ve özel yaşam dengesizliği yaşamaktadırlar. Kişilerin çevresel, mesleki ve ailesel işlevsellikleri son derece düşmektedir. İlaç tedavisinde belli bir süre ilaçların etkisinin oluşmasını beklemek gerekmektedir. Bir de bekledikten sonra o ilaca kişinin dirençli olup olmadığına karar verip, başka bir protokole, başka bir tedaviye geçip geçmeyeceğinizi belirlemek için de belli bir süre gerekmektedir. Haliyle tedaviye dirençli durumlarda ilaç tedavisinde kişinin direnci aşabilmesi için belli bir süre beklemesi gerekir. Bu süre içerisinde de kişinin işlevselliği son derece etkilenmiş olur. Bu dirençli durumlarda tedaviyi hızlandırıcı etkisinin olması TMS tedavisini son derece faydalı ve kullanışlı bir tedavi aracı haline getirmektedir.

TMS tedavisi sırasında kişinin mevcut tedavi protokolünü bırakmasına hiç ihtiyaç yoktur. Hangi ilacı kullanıyorsa o ilacı kullanmasına devam eder. Terapi alıyorsa terapisine devam eder. Bunları kesmesine ya da değiştirmesine gerek yoktur. Bu tedavilere ek olarak kişinin tedavi sürecine yüksek katkı sunmaktadır.

TMS tedavisi sadece majör depresif bozuklukta değil, aynı zamanda bipolar bozukluğa özgü protokolüyle de tedavi etkisini ortaya koymaktadır. Bipolar Bozuklukta da aynı şekilde ilaç tedavisinin etki etmesi için belli bir süre gerekir. Eksitasyon döneminde kişinin neredeyse tamamen işlevselliği bozulur. Kendisine ve çevresine, dış dünyaya zarar verme riski söz konusu olur. Haliyle kişinin tedavi edilmesi ve bu durumdan çıkması için çoğu zaman hastane yatışının yapılması ve bir ilaç protokolüyle tedavi edilmesi gerekir. İşte bu sürenin kısaltılması TMS tedavisinin önemli etkilerinden birisidir.

Hastane yatışı gereken durumlarda (majör depresif bozukluk, şizofreni, bağımlılık ve diğer yatış gerektiren psikiyatrik durumlar) en önemli durumlardan bir tanesi hastane yatış süresinin uzun olmasıdır. Hastane yatış süresi ne kadar uzunsa kişinin ilerleyen süreçte hastalığının etkisinin fazla olması da o kadar olası olur. Haliyle bizim önemli konularımızdan bir tanesi de hastanedeki yatışı en az süreye indirmektir. TMS tedavisi bu noktada da son derece büyük katkı sağlamaktadır. TMS tedavisinin bir amacı ve katkısı da hastane yatış sürelerini kısaltmaktır.

TMS’nin önemli özelliklerinden bir tanesi de hastanın kısa süre içerisinde iyiye gittiğini kendisinin çok çabuk fark edebilmesidir. İlaç tedavilerinde bu farkındalık çok kolay olmaz. Çok uzun süreler içerisinde 2-3 hafta 4 hafta sonra ortaya çıktığı için kişi kendisindeki iyileşme etkisini hissedemeyebilir. Ancak TMS tedavisinde 5-6 günden itibaren bu değişimi hissetmeleri kişilere ekstra bir moral ve motivasyon kaynağı olur. Kişilerin kendilerine güvenleri ve iyileşeceklerine dair inançları artar. Bunu direk elektriksel ve kimyasal etkilerin yanı sıra bir psikoterapötik etki olarak da görmek mümkündür. TMS tedavisi bu manada da etkili bir yöntemdir.

TMS tedavisi ile ilaçları bırakmak

TMS tedavisinin uygulanmasına karar verecek olan kişi hekimdir. Genelde nörolog ve psikiyatristler bu tedavinin uygulanması kararını verir. Ancak asıl kullanım alanı psikiyatri olduğu için TMS tedavisine genelde karar verecek olan kişiler psikiyatri uzmanları olmaktadır. Psikiyatrist bir hastanın ilaçlı ya da ilaçsız tedavi edileceğine karar veren kişidir. Hiçbir tedavi yöntemi bir başka tedavinin alternatifi gibi düşünülmemelidir. Bütüncül bir tedavi anlayışı içinde hareket etmek gerekir. Yani her tedavi aracının tedaviye ayrı bir katkısı söz konusudur. Bu noktada eğer insan beyninde depresyona sebep olacak serotonin eksikliği söz konusuysa bu serotonin eksikliğini giderecek olan yaklaşım kesinlikle ilaç tedavisidir. TMS tedavisi klasik bir ilaç tedavi zemininde protokole eklenmelidir. İlaç tedavisini kesip sadece TMS ile ilerlemek tıbbi ve etik bir yaklaşım değildir. TMS tedavisinin katkısı ilacı kesmekten ziyade tedavi için gerekli olan ilaç dozunu azaltma noktasında olmaktadır. Çünkü özellikle dirençli depresyonlarda ilaç dozu çok yüksek seviyelerde verilmektedir. Direncin açılması tedavi için gerekli olan dozun da azalması dolayısıyla yan etkilerin de azalması anlamına gelmektedir.

Tekrar etmekte yarar var: TMS tedavisi alternatif bir tedavi yöntemi değildir. Tamamlayıcı ve katkı verici bir yaklaşımdır. Genel tedavi yaklaşımını ihmal etmeksizin yani ilaç ve psikoterapi zemininde uygulanmalıdır.

Kişi iyileşip işlevsel hale geldikten sonra tekrar hastalanırsa TMS tedavisi yine uygulanabilir mi?

Uygulanabilir. TMS tedavisi her zaman, her dönemde, her nükste uygulanabilecek güvenilir bir tedavidir. TMS tedavisinin bizatihi kendi etkisinin olduğu gibi bir de mevcut durumu hızlandırıcı etkisi vardır.

Manyetik uyarım tedavisi (TMS) ve elektrokonvülsif tedavi (EKT) arasındaki farklar nelerdir?

İşleyiş açısından Elektrokonvülsif tedaviyle (EKT), Manyetik Uyarım Tedavisi (TMS) arasında çok büyük farklar vardır.

EKT’de çok kısa voltajlı bir elektrik uyarımı verilir. Bu esnada beynin bütün alanlarında yüksek bir eksitasyon oluşur. Eğer bir anestezik uygulama yapılmazsa epileptik nöbet ortaya çıkar. O yüzden EKT’nin hastane ortamında ve genel anestezi altında yapılması gerekmektedir.

TMU tedavisi ise ayaktan, herhangi bir anestezi ya da analjezi gerekmeksizin uygulanabilir. Kişi oturduğu yerden tedaviyi çok rahat bir şekilde alabilir. Tedavide hafif bir baş ağrısı veya uygulama esnasında orada oluşan küçük bir mekanik etkileşim haricinde herhangi bir rahatsızlık söz konusu olmamaktadır. Yani TMS tedavisi için hastanın hastaneye yatması gerekmemektedir. Ayaktan da tedaviyi çok sağlıklı bir şekilde alabilmektedir. TMS’de hasta uyanıktır. Konuşabilir. Herhangi bir kısıtlama söz konusu değildir.

Halsizlik, yorgunluk, sedasyon etkisi yaratmaz. Hasta seansı alır ve işine gidebilir.

Antidepresanlarda veya bazı antipsikotik ilaçlarda gördüğümüz sedasyon etkisi veya araç sürüşüne etki edecek kognitif birtakım sıkıntılar (unutkanlık, dikkat sorunu) görünmez.

EKT’de geçici bir unutkanlık söz konusu olur ama TMS tedavisinde böyle bir unutkanlık veya dikkat sorunu söz konusu olmaz. Hatta tam tersi bir uyanıklık hali göze çarpar.

TMS tedavisi son yıllarda EKT’ye alternatif olarak sıklıkla kullanılmaktadır. Çünkü EKT uygulama şartlarıyla TMS tedavisini uygulama şartları arasında kolaylık açısından çok büyük farklar vardır. TMS tedavisi, bir kişi ile ilk karşılaşmada verilecek tedavi değildir.

TMS tedavisi EKT’nin alternatifi değildir. Çünkü EKT çok etkili bir yöntemdir. Yerinde kullanıldığında hayat kurtarıcıdır. Yani TMS’yi EKT’ye tercih etmek gibi bir yaklaşımdan ziyade hastanın mevcut durumu değerlendirilip hangisinin daha anlamlı olacağına karar vermek gerekir. Burada karar tabi ki hekimindir.

Kalp hastalarında TMS tedavisi

Eğer kişiye kalp kapağı, protez uygulaması yapılmadıysa, vücudunda herhangi bir protez söz konusu değilse o tür kişilerde çok sağlıklı ve güvenilir bir şekilde TMS tedavisi uygulanabilir. TMS tedavisi esnasında kan basıncında, kalp hızında veya vücudun işleyişinde herhangi bir yan etki, değiştirici etki söz konusu değildir. O yüzden her türlü rahatsızlıkta kullanılabildiği gibi kalp hastalarında da başarıyla kullanılabilmektedir.

Yaşlılarda TMS tedavisi

TMS tedavisinin kullanıldığı alanlardan bir tanesi de yaşlı depresyonudur. Yaşlı depresyonu çok değişken nitelikte ve yaşlı olmanın da verdiği sınırlanmaların sebebiyle tedavisi zor bir durumdur. Yaşlı popülasyondaki depresyonlarda hastaların tıbbi durumları, ilaç toleranslarındaki düşüklük ve metabolizmalarındaki yavaşlamalar her ilacı kullanmalarına imkan tanımaz. Bu yüzden yaşlı popülasyonda tedavi başarısı biraz daha düşüktür. Bu tür durumlarda manyetik uyarım tedavisinin uygulanmasıyla ilgili birtakım araştırmalar vardır. Bu araştırmalardan çok yüz güldürücü sonuçlar alınmıştır. Çünkü daha önce de söylediğimiz gibi TMS tedavisi sadece tedavi etkisinin yanı sıra ilaç etkililiğini artıran, ilaçların reseptör direncini ortadan kaldırmaya yardımcı olan ve aynı zamanda kullanılacak ilaç dozunu da azaltmaya yardımcı olan bir uygulamadır. Yaşlılarda da en düşük düzeyde TMS tedavisiyle birlikte ilaç kullanımı tedavi etkinliğini yükseltmektedir.

TMS tedavisinin aynı zamanda Alzeimer hastalarında, özellikle başlangıç döneminde yani daha kognitif bozulmanın yeni başladığı dönemde son yıllarda başarıyla uygulandığına yönelik araştırmalar vardır. Çünkü TMS tedavisinin nöroplastisite etkisi üzerinde de durulmaktadır. Yani TMS tedavisinin beyinde yeni birtakım bağlantılar oluşturduğu düşünülmektedir.